Khai bút và xin chữ đầu xuân

                                       Người Thủ Thư

Đã từ lâu, cứ vào dịp đầu xuân mới là nhiều người (hầu hết trong giới học giả) lại tiến hành việc khai bút. Việc khai bút đã trở thành một tập tục của người Việt Nam. Tục khai bút trước đây thường do các ông đồ, thầy đồ, học sĩ, ngày nay có học sinh, giới văn sĩ, thi sĩ, người làm nghề viết. Thường thì sau giao thừa, mọi người sẽ chọn một giờ tốt để làm lễ khai bút. Đối với những danh sĩ thì đôi khi khai bút bằng cách làm một bài thơ đầu xuân bày tỏ nguyện vọng hoặc ý chí của mình. Những bài thơ khai bút này được viết lên giấy hồng điều (giấy màu đỏ) hoặc trên giấy hoa tiên (giấy có vẽ hoa) rồi dán bài thơ lên tường để thưởng xuân.

Đây cũng chỉ là một lễ tượng trưng, gọi là để bắt đầu sự nghiệp, sự học, sự viết cho một năm mới. Vì vậy, có người chỉ viết lên ngày, tháng đánh dấu việc khai bút, nhưng cũng có người sáng tác cả một tác phẩm đầu năm cho lúc khởi đầu này. Cũng có người viết lên những mong muốn cho một năm mới nhiều thuận lợi, học hành được tiến bộ và tương lai nghề nghiệp rộng mở. Những ông đồ hay Nho sĩ khai bút thường viết câu đối hoặc một chữ đẹp để treo trong nhà.

Trong văn hóa của người Việt, mọi người quan niệm rằng, ngày đầu tiên của năm là ngày quan trọng cho một khởi đầu mới. Những ngày đầu tiên của năm, nếu mọi việc suôn sẻ, ai nấy vui vẻ thì cả năm sẽ luôn được may mắn.Trong khoảng thời gian đó, mọi người thường tranh thủ làm nhiều việc lấy may cho năm, trong đó, tục chắp bút (hay khai bút) đầu năm luôn luôn được nhân dân ta để ý, nhắc nhở nhau thực hiện, mong cho một năm mới phát tài. Có lẽ cũng chính vì cái lẽ ấy mà người ta cũng thực hành muôn kiểu khai bút sao cho phù hợp với tâm trạng và sở trường của mình. Bài khai bút có thể là một vài lời tâm nguyện dành cho năm mới. Sau này, nội dung bài khai bút được biến hóa phong phú hơn tùy theo hoàn cảnh, sở thích, và thông điệp mà mỗi cá nhân muốn truyền tải cho bạn bè, đồng nghiệp, hoặc hội đoàn của mình. Bài khai bút sau đó được đặt ở một nơi trang trọng. Có khi là mở đầu một cuốn sổ nhật ký hoặc một án thư. Khi bài khai bút là những câu đối thì sẽ được treo trang trọng trong thư phòng hoặc phòng khách...

Ngoài tục khai bút đầu xuân, người Việt còn có phong tục khác đó là xin chữ đầu năm. Mỗi người đều chọn cho mình một “ngày lành tháng tốt” để xin chữ, cầu mong cho mình và người thân đạt được ước nguyện như tinh thần của chữ ấy. Ngày xưa, người ta thường xin chữ từ các thầy đồ già. Hiện nay, tục xin chữ vẫn còn lưu giữ nhưng không còn giữ được nguyên vẹn như xưa. Cũng có thời kỳ người ta lại không chuộng việc xin chữ. Chẳng thế mà có nhà thơ đã viết lên bài thơ “Ông đồ”:

“Mỗi năm hoa đào nở

Lại thấy ông đồ già

Bày mực tàu, giấy đỏ

Bên phố đông người qua

Bao nhiêu người thuê viết

Tấm tắc ngợi khen tài

Hoa tay thảo những nét

Như phượng múa, rồng bay

Nhưng mỗi năm, mỗi vắng

Người thuê viết nay đâu

Giấy đỏ buồn không thắm

Mực đọng trong nghiên sầu

Ông đồ vẫn ngồi đấy

Qua đường không ai hay

Lá vàng rơi trên giấy

Ngoài trời mưa bụi baỵ

Năm nay đào lại nở

Không thấy ông đồ xưa

Những người muôn năm cũ

Hồn ở đâu bây giờ?

          Khi bắt đầu viết chữ, các thầy đồ Nho học, Hán học, và Quốc Ngữ học thả hồn theo nét bút mà tặng lại cho người xin chữ cái tâm tế của mình đã được gửi qua nét chữ và nội dung của chữ theo ước nguyện của người xin. Có người cho rằng việc trao đổi này tựa bán chữ. Nhưng không phải thế! Không có ai bán chữ, mà chỉ có người mua giấy để xin chữ. Đó là cách tặng lộc qua nét chữ một cách rất tinh tế và khéo léo của người Việt trong những ngày đầu xuân.

          Có thể nói rằng, tập tục xin chữ đầu năm đã là một nét văn hóa của người Việt và hiện nay vẫn đang được duy trì, nó đang trở thành phong tục đẹp của người Việt Nam mỗi độ xuân về Tết đến. Tại Hà Nội, việc này diễn ra ở nhiều nơi nhưng đông nhất vẫn là trước sân Văn Miếu Quốc Tử Giám, khoảng hè phố đường Bà Triệu, đoạn giao cắt với đường Trần Hưng Đạo…

Xin chữ là một nét đẹp văn hóa của người Việt. Mỗi một chữ đều có ý nghĩa về đạo đức và đời sống đối với những con người cụ thể. Khi được viết lên bởi cái tâm và được đón nhận bởi cái tâm thì sẽ giá trị hơn nhiều những lời nói sáo rỗng.